Zonder onderwijs geen integratie

In een tijd van vrijheidsidealen, van glasnost en perestrojka, zag Ekaterina Levental Oezbekistan langzaam uiteen vallen. Als joods meisje van zestien werd ze als apart geval behandeld in haar klas, geweerd in de lange rijen voor de winkels en uitgescholden door caissières. Haar vader besluit op een dag dat het genoeg is, het gevoel van uitsluiting, de minachting, de vernedering.

Sprong in het diepe 

‘Wat ik me vooral nog van die tijd kan herinneren, is de machteloosheid die ik voelde’, vertelt Ekaterina in haar huis in Amsterdam-Oost dat ze deelt met haar partner, kunstenaar en theatermaker Chris Koolmees. ‘We werden als kinderen nergens over geïnformeerd, maar als het ware gewoon meegesleurd naar het onbekende. Het gevoel van ontheemding is daarom nog sterker geweest denk ik, omdat ik geen bewuste vluchteling was. Ik had er niet zelf voor gekozen om geen vaste grond meer onder mijn voeten meer te hebben. Mijn vlucht was als een sprong in het diepe zonder dat ik kon zwemmen.’

Ontworteld zijn, ergens bij willen horen, volwassen worden om dan eindelijk weer thuis te komen; het zijn thema’s die Ekaterina in haar nieuwe voorstelling De Weg op een bijzondere manier weet neer te zetten. Daarbij vertelt, zingt en begeleidt Ekaterina zichzelf op de harp. De onzekere, ontheemde tiener werd snel volwassen als asielzoeker in Nederland en werkte keihard om haar droom van een groots en meeslepend leven waarheid te laten worden. Inmiddels is ze een beroemd harpiste en operazangeres die over de hele wereld mensen weet te raken.

Vragen zonder antwoord

Ze werden goed ontvangen op die koude novemberdag in 1993, daar lag het niet aan. Toch zijn er ook angstige herinneringen, zoals de eindeloosheid van de busrit van het politiebureau op de Amsterdamse Wallen naar het asielzoekerscentrum in Gilze-Rijen: ‘Het enige dat door mijn hoofd dreunde, waren vragen waar ik geen antwoord op kreeg: waar zijn we, waar gaan we heen en wat gaan we hier doen.’

Toen Ekaterina en haar familie rond middernacht in Gilze-Rijen aankwamen, werden ze verwelkomd door een Nederlandse vrouw. ‘Dat voelde zo vertrouwd. Ik weet nog dat ze mijn slapende broertje uit de armen van mijn moeder overnam. Zonder iets te zeggen of te vragen. En mijn moeder liet het toe, zo mooi.’ Van de vrouw kreeg Ekaterina vervolgens zes schone lakensets in handen gedrukt: ‘Toen realiseerde ik me pas echt dat hier een dak voor ons was, een ruimte met bedden om in te slapen. De lakens hadden paarsrode bloemetjes. Dat zal ik nooit vergeten.’

‘Ik voelde me zeer welkom en ben ontzettend goed geholpen.’

Enorme verantwoordelijkheid 

Haar jeugd liet ze achter in Oezbekistan: ‘Ik was de enige van mijn familie die Engels sprak dus ik werd bij iedere gelegenheid naar voren geschoven om het woord te doen. Die enorme verantwoordelijkheid die ik ineens moest dragen, heb ik als heel zwaar ervaren. Ik was heel verlegen als kind, zat meteen onder de tafel als er bezoek kwam.’

Een medewerker van een asielzoekerscentrum in Almen waar de familie vervolgens een jaar verblijft, spoort haar aan om toelatingsexamen te doen aan het conservatorium in Enschede. Wanneer ze dat haalt, brengt een betrokken decaan haar in contact met het UAF. ‘Een paar weken na de eerste telefonische kennismaking zat ik op het kantoor van het UAF in Utrecht. Helemaal blij was ik en super gemotiveerd: ik had weer een toekomstperspectief.’

Even was ze bang voor een verhoor, maar dat blijkt anders uit te pakken: ‘Ik voelde me zeer welkom en ben ontzettend goed geholpen. Het UAF heeft mijn droom uit laten komen. Ze hebben drie jaar lang alles betaald: mijn studie, de boeken en ook de vier uur durende reis met het openbaar vervoer die ik iedere dag moest maken.’

‘Het UAF helpt met het waarmaken van mijn droom’ 

Het UAF is altijd in beeld gebleven, vertelt Ekaterina, ook toen ze al een gevierd harpiste en operazangeres was en financieel onafhankelijk: ‘Ik heb veel als ambassadeur opgetreden, met veel plezier en dankbaarheid. Daarnaast werkte ik mee aan de voorstelling Excellence in Exile en nam ik in samenwerking met het UAF twee cd’s op.’

Het UAF draagt ze een warm hart toe: ‘Het is niet alleen de financiële steun van het UAF, het gaat er ook om dat ze je helpen met het waarmaken van je droom. Het feit dat er iemand in je gelooft in een land waar niemand je kent; daarvoor ben ik ze mateloos dankbaar. Ik beschouw het werkelijk als een groot kado voor iedere vluchteling dat je een kans krijgt om datgene dat je thuis niet af hebt kunnen maken, hier kan vervolmaken. Het UAF geeft vluchtelingen letterlijk een plek in de maatschappij. En zo’n plek is van levensbelang.’

Met haar theatervoorstelling De Weg hoopt ze dat mensen anders gaan kijken naar vluchtelingen: ‘Het onderwerp is natuurlijk heel actueel gezien de huidige vluchtelingenproblematiek. Ik hoop iets open te maken bij de ander, dat ‘die ander’ menselijker gaat kijken naar een vluchteling en iets van zichzelf herkent.’

Het UAF geeft vluchtelingen een plek in de maatschappij

‘Het feit dat er iemand in je gelooft in een land waar niemand je kent: daarvoor ben ik het UAF mateloos dankbaar’, aldus Ekaterina Levental.