Kan wijsheid zonder vrijheid?

De beste vragen zijn de vragen die zich niet makkelijk laten beantwoorden, vragen die je uit je comfortzone halen. ‘Kan wijsheid zonder vrijheid?’ is zo’n vraag. De vraag werd mij gesteld tijdens het eerste Comenius Haardvuurgesprek in de koepelgevangenis in Arnhem. Omdat ik het antwoord niet gelijk wist, liet de vraag me niet los.

Kan wijsheid zonder vrijheid? Nelson Mandela voedde zijn wijsheid in de gevangenis op Robbeneiland. Hij verdiepte zich in de geschiedenis van de Afrikaners en leerde hun taal, het Afrikaans. Hij liet zich niet breken. En hij was niet de enige. Niet zelden zoeken dichters, schrijvers en intellectuelen in een onvrije situatie de grenzen op om zich te kunnen verrijken. Alsof er in onvrije situaties extra krachten vrijkomen. Juist als het niet mag, willen we het.

Wijsheid tot bloei

Zelf verdiepte ik me als zestienjarig meisje ten tijde van de Iraanse Revolutie in zwarte literatuur, zoals mijn vader de boeken van auteurs als Anna Karenina en Maxim Gorky noemde. Dat soort boeken was verboden, maar ik las ze. Ik wilde het weten. Ondanks het verbod op deze auteurs. Of misschien wel juist vanwege het verbod op deze auteurs.

Het kan dus, zou je zeggen, wijsheid zonder vrijheid. Toch vraag ik me af wat wijsheid waard is in het hoofd van een enkeling. De kennis die Nelson Mandela opdeed in de gevangenis op Robbeneiland kwam pas echt tot leven na zijn vrijlating in 1990. Zelf ging ik de kennis die ik haalde uit de boeken van Karenina en Gorky pas gebruiken toen ik eenmaal in Nederland was. Hier kreeg en krijg ik nog steeds de ruimte om kennis te benutten en verrijken.

Zoals vorige maand in Arnhem. De locatie van het Haardvuurgesprek kon niet treffender. In een van oudsher onvrije omgeving, de koepelgevangenis, ging ik met Comenianen in gesprek over wezenlijke thema’s. De mooie vragen vlogen door de zaal en we stelden ons oordeel uit. Samen kwamen we verder, onze wijsheid kwam tot bloei.

Geef de vrijheid door

Zaterdag herdenken we de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog en andere oorlogssituaties. Zondag vieren we de vrijheid. Belangrijke dagen, waarop we ons weer eens realiseren dat we in vrijheid leven. De slogan van het Het Nationaal Comité 4 en 5 mei luidt: Geef de vrijheid door! Een prachtig thema als je het mij vraagt.

Jaarlijks vangen we in Nederland duizenden mensen op. Mensen zoals ik in 1990: op zoek naar vrijheid. Dat we de vrijheid doorgeven is een groot goed. Niet alleen voor de veiligheid van mensen die bescherming zoeken, maar voor ons allemaal. Want waar mensen de mogelijkheid krijgen om zichzelf te ontwikkelen, komt de wijsheid tot bloei. Waar werelden samenkomen en ervaringen worden uitgewisseld, ontstáát de wijsheid. Zo is het echt.

Nieuw perspectief

In zijn speech aan de Universiteit van Johannesburg op 16 juli 2003 zei Nelson Mandela: ‘Education is the most powerful weapon which you can use to change the world.’ Wijze woorden. We leven in een roerige tijd met veel verandering en verharding. Juist in zo’n tijd is wijsheid broodnodig. We hoeven echt niet op elke vraag een antwoord te formuleren, maar als we openstaan voor elkaars wijsheden komen we verder. Het biedt nieuw perspectief. Wijsheid en vrijheid, het is een goed stel.

Voor wie het interessant vindt: een verslag van het haardvuurgesprek (inclusief een kort interview) lees je hier.

Foto: Masha Bakker